ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ

Οδυσσέας Ελύτης

Γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης το στις 2 Νοεμβρίου του 1911. Το πραγματικό του όνομαήταν Οδυσσέας Αλεπουδέλης του Παναγιώτη.

Πέθανε στις 18 Μαρτίου 1996 84 ετών στην Αθήνα

Πήρε το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1979

Ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές, μέλος της λογοτεχνικής γενιάς του ’30. Διακρίθηκε το 1960 με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης και το 1979 με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, γνωστός για τα ποιητικά του έργα Άξιον Εστί, Ήλιος ο πρώτος, Προσανατολισμοί κ.α. Διαμόρφωσε ένα προσωπικό ποιητικό ιδίωμα και θεωρείται ένας από τους ανανεωτές της ελληνικής ποίησης.

Πολλά ποιήματά του μελοποιήθηκαν, ενώ συλλογές του έχουν μεταφραστεί μέχρι σήμερα σε πολλές ξένες γλώσσες. Το έργο του περιλάμβανε ακόμα μεταφράσεις ποιητικών και θεατρικών έργων.

(Υπήρξε μέλος της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών εργων Τέχνης και της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Κριτικής, Αντιπρόσωπος στις Rencontres Internationales της Γενεύης και Incontro Romano della Cultura της Ρώμης.)

Νεανικά χρόνια

Ο Οδυσσέας Ελύτης γεννήθηκε στις 2 Νοεμβρίου του 1911 στο Ηράκλειο της Κρήτης. Ήταν το τελευταίο από τα έξι παιδιά του Παναγιώτη Αλεπουδέλλη και της Μαρίας Βρανά., Ο πατέρας του σε συνεργασία με τον αδελφό του ίδρυσε ένα εργοστάσιο σαπωνοποιίας και πυρηνελαιουργίας. Η μητέρα του καταγόταν από τη Λέσβο

Το 1914 ο πατέρας του μετέφερε τα εργοστάσιά του στον Πειραιά και η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. O Οδυσσέας Ελύτης εγγράφηκε το 1917 στο ιδιωτικό σχολείο Δ.Ν. Μακρή, όπου φοίτησε για επτά χρόνια,

. Τα πρώτα καλοκαίρια της ζωής του πέρασαν στην Κρήτη, στη Λέσβο και στις Σπέτσες.

Σε ηλικία γυμνασιόυ συνεργάστηκε στο περιοδικό Η Διάπλασις των Παίδων, χρησιμοποιώντας διάφορα ψευδώνυμα., γράφοντας ποιήματα

Όπως ο ίδιος ομολογεί ξόδευε όλα του τα χρήματα αγοράζοντας βιβλία και περιοδικά. Εκτός από την ενασχόλησή του με τη λογοτεχνία, ασχολήθηκε ενεργά με ορειβατικές εκδρομές στα βουνά της Αττικής και αντιδρώντας στη διάθεσή του για διάβασμα στράφηκε στον αθλητισμό

Μία υπερκόπωση και μία αδενοπάθεια τον ανάγκασαν να εγκαταλείψει τις φίλαθλες τάσεις του καθηλώνοντάς τον στο κρεβάτι για περίπου τρεις μήνες. Την ίδια περίοδο στράφηκε οριστικά προς τη λογοτεχνία, γεγονός που συνέπεσε με την εμφάνιση αρκετών νέων λογοτεχνικών περιοδικών, όπως η Νέα Εστία και τα Ελληνικά Γράμματα.

Αφού πήρε το απολυτήριο του του γυμνασίου με βαθμό 7^3/11. μετά από πιέσεις των γονέων του, αποφάσισε να σπουδάσει χημικός, ξεκινώντας ειδικά φροντιστήρια για τις εισαγωγικές εξετάσεις του επόμενου έτους.

Την ίδια περίοδο ήρθε σε επαφή με το έργο του Καβάφη και του Κάλβου ανανεώνοντας τη γνωριμία του με τη αρχαίαν λυρική ποίηση.

Λογοτεχνία

Η αγάπη του για την λογοτεχνία ήταν μεγάλη και έτσι , παραιτήθηκε από την πρόθεση να ασχοληθεί με τη χημεία και γράφηκε στη Νομική Σχολή της Αθήνας.

Την ίδια εποχή μελέτησε τη σύγχρονη ελληνική ποίηση και συνεργάστηκε με ονόματα όπως τον Γιώργο Σεφέρη τον Γεώργιο Θεοτοκά, τον Άγγελο Τερζάκης, Κοσμά Πολίτης Άγγελος Σικελιανό

Νέα Γράμματα

Όπως ο Ελύτης αναγνωρίζει, το 1935 στάθηκε μια ιδιαίτερη χρονιά στην πνευματική πορεία του.

Τον Ιανουάριο κυκλοφόρησε το περιοδικό Νέα Γράμματα.

Το Φεβρουάριο γνώρισε τον Ανδρέα Εμπειρίκο, που χαρακτηριστικά τον περιέγραψε: «…ο μεγάλης αντοχής αθλητής της φαντασίας, με γήπεδο την οικουμένη ολόκληρη και διασκελισμό τον Έρωτα. Το έργο του, κάθε του καινούργιο έργο, ζωσμένο από ένα μικρό ουράνιο τόξο, είναι μια υπόσχεση προς την ανθρωπότητα, μια δωρεά που αν δεν την κρατούν ακόμα όλοι στα χέρια τους είναι αποκλειστικά και μόνον από δική τους αναξιότητα» Τον ίδιο μήνα ο Εμπειρίκος έδωσε διάλεξη με θέμα «Υπερρεαλισμός, μια νέα ποιητική σχολή», που αποτέλεσε και την πρώτη επίσημη παρουσίαση του υπερρεαλισμού στο ελληνικό κοινό. Οι δύο ποιητές συνδέθηκαν με στενή φιλία, που κράτησε πάνω από 25 χρόνια.

Τον Μάρτιο της ίδιας χρονιάς, εκτός από το Μυθιστόρημα του Σεφέρη, κυκλοφόρησε η ποιητική συλλογή Υψικάμινος του Εμπειρίκου, με ποίηση ορθόδοξα υπερρεαλιστική. Ο Ελύτης, δέκα χρόνια νεότερος, είδε να ανοίγεται μπροστά του διάπλατη μια πόρτα σε μια νέα ποιητική πραγματικότητα, όπου μπορούσε με τα δικά του εφόδια να θεμελιώσει το ποιητικό του οικοδόμημα.

Κατά τη διάρκεια μιας συγκέντρωσης του κύκλου των Νέων Γραμμάτων στο σπίτι του ποιητή Γ.Κ. Κατσίμπαλη, οι παριστάμενοι κράτησαν ορισμένα χειρόγραφα του Ελύτη, με το πρόσχημα να τα μελετήσουν καλύτερα, και τα στοιχειοθέτησαν κρυφά παρουσιάζοντάς τα αργότερα στον ίδιο τον Ελύτη με το ψευδώνυμο Οδυσσέας Βρανάς, με στόχο τη δημοσίευσή τους. Ο Ελύτης αρχικά ζήτησε την απόσυρσή τους ωστόσο τελικά πείστηκε να δημοσιευτούν αποδεχόμενος επίσης το ψευδώνυμο Οδυσσέας Ελύτης.

Η δημοσίευση των πρώτων ποιημάτων του στα Νέα Γράμματα έγινε το Νοέμβριο του 1935, στο 11ο τεύχος του περιοδικού.

Το 1936, στην «Α’ Διεθνή Υπερρεαλιστική Έκθεση των Αθηνών», ο Ελύτης παρουσίασε ζωγραφικούς πίνακες με την τεχνική της χαρτοκολλητικής (collag^] Εκείνη τη χρονιά, η ομάδα των νέων λογοτεχνών ήταν πιο στέρεη και μεγαλύτερη. Ο Ελύτης γνωρίστηκε επίσης με τον ποιητή Νίκο Γκάτσο, που μερικά χρόνια αργότερα τύπωσε την υπερρεαλιστική «Αμοργό».

ο 1937 υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών στην Κέρκυρα, αλληλογραφώντας παράλληλα με τον Νίκο Γκάτσο και τον Γιώργο Σεφέρη που βρίσκονταν στην Κορυτσά.

Το 1939 εγκατέλειψε οριστικά τις νομικές σπουδές και μετά από αρκετές δημοσιεύσεις ποιημάτων του σε περιοδικά, τυπώθηκε η πρώτη του ποιητική συλλογή, με τίτλο Προσανατολισμοί.

Τον επόμενο χρόνο, μεταφράστηκαν για πρώτη φορά ποιήματά του σε ξένη γλώσσα,.

Αλβανικό μέτωπο

Kείνοι που επράξαν το κακό ― τους πήρε μαύρο σύγνεφο Ζωή δεν είχαν πίσω τους μ? έλατα και με κρύα νερά M? αρνί, κρασί και τουφεκιά, βέργα και κληματόσταυρο Παππού δεν είχαν από δρυ κι απ? οργισμένο άνεμο Στο καραούλι δεκαοχτώ μερόνυχτα Mε πικραμένα μάτια· Τους πήρε μαύρο σύγνεφο ― δεν είχαν πίσω τους αυτοί Θειο μπουρλοτιέρη, πατέρα γεμιτζή Mάνα που να ?χει σφάξει με τα χέρια της Ή μάνα μάνας που με το βυζί γυμνό Xορεύοντας να ?χει δοθεί στη λευτεριά του Χάρου!

Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας

Μέσα στην κατοχή κυκλοφορεί το δεύτερο βιβλίο του με τίτλο “Ήλιος ο Πρώτος”

. Η θάλασσα, ο ουρανός, ο ήλιος κι ο έρωτας είναι τα κεντρικά στοιχεία που προβάλλονται κι εξυμνούνται σε όλα τα ποιήματά του. Αλλά ο Ελύτης δεν είναι μόνο ένας φυσιολάτρης, είναι κι ένας θερμός πατριώτης.

Μετά την απελευθέρωση θα κυκλοφορήσει το έργο “Άσμα ηρωικό και πένθιμο για το χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας”, που αποτελεί ένα μήνυμα για ελληνική αλλά και πανανθρώπινη ελευθερία.

Στη συνέχεια αφού εκδώσει το βιβλίο “Η καλοσύνη στις Λυκοπαριές”, θα σωπάσει για αρκετά χρόνια ενώ μάλιστα θα φύγει από τη χώρα και θα εγκατασταθεί στο Παρίσι, ‘όπου θα σπουδάσει και θα μεταφράσει πολλά ποιήματα Γάλλων ποιητών. Αργότερα θα εκδώσει νέες ποιητικές συλλογές και μάλιστα το πιο αντιπροσωπευτικό έργο της λογοτεχνικής του παραγωγής, το “Άξιον Εστί”.
Στη συνέχεια ο Ελύτης θα εκδώσει τα : “Έξι και μια τύψεις για τον ουρανό”, ” Ήλιος ο ηλιάτορας”, “Τα ρω του έρωτα”, ” Το φωτόδεντρο και η 14η Ομορφιά”, “Το μονόγραμμα” και “Τα ετεροθαλή”. Κυκλοφόρησε επίσης τα δοκίμια “Ο ζωγράφος Θεόφιλος” και “Ανοιχτά χαρτιά”, καθώς και πολλά άλλα. Ακόμη μετέφρασε με επιτυχία ποιήματα των :Λόρκα, Ελυάρ και Λωτρεαμόν. Το 1976 κυκλοφόρησαν τρία ακόμα βιβλία του με τους τίτλους : “Δεύτερη γραφή”, “Η μαγεία του Παπαδιαμάντη” και “Σηματολόγιο”. Τα έργα του Ελύτη μεταφράστηκαν και σε πολλές ξένες γλώσσες.
Ο καθένας μπορεί να ισχυριστεί ότι ο Ελύτης θα παραμείνει ως ο ποιητής του ελληνισμού, αφού αυτός τον έφτασε στην πιο τέλεια του μορφή.

Ο Ελύτης σπουδαιότατος και πνευματώδης ποιητής με παγκόσμια ακτινοβολία, αξιολογήθηκε και τιμήθηκε όπως πραγματικά του άξιζε

. Το 1979 τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας για το έργο του “Άξιον εστί”. Αυτό τιμά όχι μόνο τον Οδυσσέα Ελύτη αλλά και ολόκληρο τον ελληνισμό.

Βραβείο Νόμπελ

Τότε όμως η Ποίηση; Τι αντιπροσωπεύει μέσα σε μια τέτοια κοινωνία; Απαντώ: τον μόνο χώρο όπου η δύναμη του αριθμού δεν έχει πέραση. Και ακριβώς, η εφετεινή απόφασή σας να τιμήσετε στο πρόσωπό μου την ποίηση μιας μικρής χώρας δείχνει σε πόσο αρμονική ανταπόκριση βρίσκεστε με την χαριστική αντίληψη της τέχνης, την αντίληψη ότι η τέχνη είναι η μόνη εναπομένουσα πολέμιος της ισχύος που κατήντησε να έχει στους καιρούς μας η ποσοτική αποτίμηση των αξιών.

Απόσπασμα από την ομιλία του στην απονομή του βραβείου Νόμπελ.[6][7]

Κατέθεσε το χρυσό μετάλλιο και τα διπλώματα του βραβείου στο Μουσείο Μπενάκη. Την απονομή του Νόμπελ ακολούθησαν τιμητικές διακρίσεις εντός και εκτός Ελλάδας, μεταξύ αυτών και η απονομή φόρου τιμής σε ειδική συνεδρίαση της Βουλής των Ελλήνων, η αναγόρευσή του σε επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου της Σορβόνης, η ίδρυση έδρας νεοελληνικών σπουδών με τίτλο “Έδρα Ελύτη”, στο πανεπιστήμιο Rutgers του Νιου Τζέρσεϊ, καθώς και η απονομή του αργυρού μεταλλίου Benson από τη Βασιλική Φιλολογική Εταιρεία του Λονδίνου.

Πέθανε στις 18 Μαρτίου του 1996 από ανακοπή καρδιάς στην Αθήνα.

Έργο

Ο Οδυσσέας Ελύτης αποτέλεσε έναν από τους τελευταίους εκπροσώπους της λογοτεχνικής γενιάς του ’30, ένα από τα χαρακτηριστικά της οποίας υπήρξε το ιδεολογικό δίλημμα ανάμεσα στην ελληνική παράδοση και τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό

Ο ίδιος ο Ελύτης χαρακτήριζε τη δική του θέση στη γενιά αυτή ως παράξενη σημειώνοντας χαρακτηριστικά: “από το ένα μέρος ήμουνα ο στερνός μιας γενιάς, που έσκυβε στις πηγές μιας ελληνικότητας, κι απ’ την άλλη ήμουν ο πρώτος μιας άλλης που δέχονταν τις επαναστατικές θεωρίες ενός μοντέρνου κινήματος

Το έργο του έχει επανειλημμένα συνδεθεί με το κίνημα του υπερρεαλισμού, αν και ο Ελύτης διαφοροποιήθηκε νωρίς από τον “ορθόδοξο” υπερρεαλισμό που ακολούθησαν σύγχρονοί του ποιητές όπως ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Νίκος Εγγονόπουλος ή ο Νικόλαος Κάλας.

Επηρεάστηκε από τον υπερρεαλισμό και δανείστηκε στοιχεία του, τα οποία ωστόσο αναμόρφωσε σύμφωνα με το προσωπικό του ποιητικό όραμα, άρρηκτα συνδεδεμένο με το λυρικό στοιχείο και την ελληνική λαϊκή παράδοση.

Ιδιόμορφο, αλλά και ένα από τα σημαντικότερα έργα του Ελύτη, μπορεί να χαρακτηριστεί το σκηνικό ποίημα Μαρία Νεφέλη (1978), στο οποίο χρησιμοποιεί – για πρώτη φορά στην ποίησή του – την τεχνική του κολάζ.

Πέρα από το ποιητικό του έργο, ο Ελύτης άφησε σημαντικά δοκίμια, συγκεντρωμένα στους τόμους Ανοιχτά Χαρτιά (1974) και Εν Λευκώ (1992), καθώς και αξιόλογες μεταφράσεις Ευρωπαίων ποιητών και θεατρικών συγγραφέων.

Εργογραφία]

Ποιητικές συλλογές Προσανατολισμοί, Πυρσός, Αθήνα 1940

• Ήλιος ο Πρώτος, Μαζί με τις παραλλαγές πάνω σε μιαν αχτίδα, Γλάρος, Αθήνα 1943

• Το Άξιον Εστί, Ίκαρος, Αθήνα 1959

• Έξι και μια τύψεις για τον ουρανό, Ίκαρος, Αθήνα 1960

• Άσμα ηρωικό και πένθιμο για το χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας, Ίκαρος, Αθήνα 1962

• Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας, Ίκαρος, Αθήνα 1971

• Το Φωτόδεντρο και η Δέκατη Τέταρτη Ομορφιά, Ίκαρος, Αθήνα 1971

• Το μονόγραμμα, Ίκαρος, Αθήνα 1972

• Τα ρω του έρωτα, Αστερίας, Αθήνα 1972

• Τα ετεροθαλή, Ίκαρος, Αθήνα 1974

• Μαρία Νεφέλη, Ίκαρος, Αθήνα 1978

• Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας, Ίκαρος, Αθήνα 1982

• Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1984

• Ο μικρός ναυτίλος, Ίκαρος, Αθήνα 1985

• Τα ελεγεία της Οξώπετρας, Ίκαρος, Αθήνα 1991

• Δυτικά της λύπης, Ίκαρος, Αθήνα 1995

• Εκ του πλησίον, Ίκαρος, Αθήνα 1998 (μεταθανάτια έκδοση)

Δοκίμια [Η αληθινή φυσιογνωμία και η λυρική τόλμη του Ανδρέα Κάλβου, Νέα Εστία, Αθήνα 1946

• Ο ζωγράφος Θεόφιλος, Αστερίας, Αθήνα 1973

• Ανοιχτά χαρτιά, Αστερίας, Αθήνα 1974

• Η μαγεία του Παπαδιαμάντη, Ερμής, Αθήνα 1976

• Αναφορά στον Ανδρέα Εμπειρίκο, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1980

• Ιδιωτική Οδός, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1990

• Τα Δημόσια και τα Ιδιωτικά, Ίκαρος, Αθήνα 1990

• Εν λευκώ, Ίκαρος, Αθήνα 1993

• Ο κήπος με τις αυταπάτες, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1995

Μεταφράσεις Δεύτερη γραφή, Ίκαρος, Αθήνα 1980

• Σαπφώ, Ίκαρος, Αθήνα 1984

• Ιωάννης – Η Αποκάλυψη, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1985

Συνεντεύξεις – Λευκώματα Συν τοις άλλοις, 37 συνεντεύξεις, επιμέλεια: Ηλίας Καφάογλου,